Leraren en hun professionele ruimte (Empowerment in a Teachers’ Learning Environment)

korte omschrijving van het onderzoeksprogramma Het is een breed gedragen idee in het publieke debat dat leraren meer professionele ruimte zouden moeten krijgen. Professionele ruimte heeft betrekking op de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op de inhoud en de inrichting van het werk. Het is de ruimte die de leraar heeft om te beslissen over onderwijsinhoud, onderwijsinrichting (didactisch, pedagogisch en organisatorisch) en zijn professionele ontwikkeling. Professionele ruimte kan ook breder opgevat worden als de ruimte waarbinnen een leraar werkt en zich ontwikkelt. Professionele ruimte is direct gekoppeld aan vraagstukken rond de professionele ontwikkeling van leraren. In dit onderzoeksprogramma staan de volgende onderzoeksvragen centraal: Hoe wordt de professionele ontwikkeling van leraren beïnvloed door de leeromgeving ofwel professionele ruimte van de leraar en door de manier waarop de leraar deze ruimte beleeft en inzet? Wat is een krachtige leeromgeving die rekening houdt met de loopbaan- en identiteitsontwikkeling van de leraar en die leraren voldoende ruimte voor ontwikkeling biedt? Hoe kan een leraar zelf deze leeromgeving beïnvloeden? Kernconcepten zijn: professionele ontwikkeling, professionele ruimte en beleving van die ruimte. Hieronder geven we aan welke betekenis wij aan deze kernconcepten geven. We onderzoeken de leeromgeving van de leraar op twee manieren. Enerzijds vatten we deze leeromgeving op als een sociaal netwerk dat de leraar leermogelijkheden biedt door de hulpbronnen die het bevat en de verhalen en manieren van reageren (discursieve praktijken) die erin dominant zullen zijn. Anderzijds gaat het om de schoolorganisatie waarvan kenmerken als schoolcultuur, schoolstructuur en leiderschap de ontwikkeling van de leraar faciliteren. De perspectieven van waaruit we de professionele ruimte analyseren, maken duidelijk dat de professionele ontwikkeling van een leraar wordt ‘voorgestructureerd’ door het sociale netwerk en de schoolorganisatie van de leraar en de verhalen en praktijken die zich in dat netwerk en die schoolorganisatie afspelen. Naast deze ‘voorstructurering’ van professionele ontwikkeling is ook van belang hoe de leraar deze voorgestructureerde ruimte beleeft, gebruikt, beïnvloedt en verandert. Hiermee zijn concepten als ‘agency’, leerconceptie en leergedrag aan de orde. Daarbij is belangrijk om te onderzoeken hoe een leraar zelf zijn professionele ontwikkeling proactief kan vormgeven en hoe de omgeving zo ingericht kan worden dat leraren zoveel mogelijk ‘agency’ ervaren om hun ontwikkeling en eigen loopbaan aan te sturen. Sociale media kunnen hierbij ook een belangrijke rol (gaan) spelen. Juist in en door die wisselwerking tussen de voorgestructureerde omgeving van een leraar en de beleving daarvan door de leraar krijgt de professionele ontwikkeling van de leraar vorm. Professionele ontwikkeling gaat dan om het ontwikkelen van specifiek leergedrag (bijvoorbeeld leren door onderzoek te doen), maar ook om loopbaan- en nog breder, om identiteitsontwikkeling. Loopbaan en identiteit vatten we daarbij op als biografische verhalen die zich continu en in voortdurende wisselwerking met de omgeving en de professionele ruimte ontwikkelen.