Ontwerprichtlijnen voor formatief toetsen vanuit de geheugenpsychologie 1 + 1 = 3?

Hoewel tussentijdse, formatieve toetsen in het onderwijs vaak gebruikt worden om het leerproces te ondersteunen, is er nog weinig wetenschappelijke onderbouwing voor de wijze waarop dit soort toetsen ontworpen zouden moeten worden om de grootste effecten te sorteren. In de geheugenpsychologie wordt al decennia lang onderzoek gedaan naar de effecten van retrieval practice op leren, ofwel het oefenen met het tussentijds ophalen van informatie uit het geheugen. De procedure die hiervoor wordt gebruikt vertoont grote overeenkomsten met het proces van formatieve toetsing, waar ook leerstof tussentijds formatief wordt getoetst ter voorbereiding op een summatieve eindtoets. Hoewel het onderzoek naar retrieval practice in eerste instantie voornamelijk in het psychologisch laboratorium plaatsvond, is er de laatste vijftien jaar meer en meer onderzoek gedaan in de onderwijspraktijk. Dit onderzoek resulteert in richtlijnen voor het ontwerpen van tussentijdse toetsen met een optimaal effect op leren. Het is bijvoorbeeld bekend dat het soort toets en ook de spreiding tussen opeenvolgende formatieve toetsen het leren van tussentijds toetsen kan beïnvloeden. Echter, in de literatuur over formatieve toetsing, wordt nog nauwelijks gebruik gemaakt van de principes die beschreven worden in de geheugenpsychologie. Middels een systematische literatuurstudie hebben we geprobeerd de twee onderzoekslijnen rondom formatief toetsen en geheugenpsychologie bij elkaar te brengen en evidence-based richtlijnen te formuleren voor het ontwerpen van formatieve toetsen in de onderwijspraktijk. De literatuurstudie is uitgevoerd in het voorjaar van 2018 en leverde uiteindelijk 110 artikelen op die aan de hand van vijf ontwerpvragen (van der Vleuten & Driessen, 2000) geanalyseerd zijn. Clustering van de resultaten leverde uiteindelijk 10 wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen op voor het ontwerpen van formatieve toetsen voor het onderwijs.