Regulier onderwijs en cognitief hoogbegaafde leerlingen: Van te late ad-hocreactie naar systematische optimalisering

Cognitief hoogbegaafde leerlingen ervaren het reguliere onderwijs vanaf het begin veelal als niet-passend. Zij voelen motivationele, cognitieve, emotionele en sociale problemen die vaak niet worden waargenomen door leerkrachten, of waarvan de oorzaak door leerkrachten niet juist wordt gepercipieerd. Ook wanneer leerkrachten iets extra’s doen voor deze leerlingen, zijn de aanpassingen te laat, te weinig vergaand en niet systematisch. De eerste vraag voor onderzoek is waarom cognitief hoogbegaafde leerlingen deze problemen (kunnen) ervaren en hoe dat in zijn werk gaat: welke onderwijskenmerken spelen hierbij een verklarende rol? De tweede vraag is: welke zijn gebruikelijke aanpakken voor cognitief hoogbegaafde leerlingen en waarom schieten die zo duidelijk tekort? Ten derde is van belang hoe het onderwijs leerpsychologisch en pedagogisch-didactisch voor deze leerlingen zou moeten worden ingericht: welke theoretische richtlijnen en praktisch mogelijke invullingen kunnen preventief worden geïmplementeerd in scholen voor primair onderwijs? Een vierde vraag tenslotte is hoe de implementatie dient te verlopen en welke ervaringen en struikelblokken zich voordoen bij systematische optimalisering van onderwijs aan cognitief hoogbegaafde leerlingen in de schoolpraktijk. Deze vragen worden ten eerste beantwoord met behulp van literatuur en (inter)nationaal onderzoek. In aansluiting hierop wordt een theoretisch model ontworpen met richtlijnen ter realisatie van systematisch optimaliserend onderwijs. Ook vindt interventie in scholen voor primair onderwijs plaats: wat dit betreft worden kernpunten weergegeven uit de opzet en tussentijdse resultaten van de beoogde systeemveranderingen. De betrokken scholen werken samen met onderzoek, vooral in het kader van twee projecten Onderwijs Bewijs. Ingegaan wordt op belangrijke praktijkervaringen met de implementatie en schooltransformatie, alsmede de benodigde verdere specificaties en doorvoering van optimaliserend onderwijs voor cognitief hoogbegaafde leerlingen. In de discussie wordt besproken hoe de voorgestelde preventieve, systematische onderwijsaanpak van direct belang is voor andere soorten hoogbegaafdheden alsmede voor leerlingen die relatief minder begaafd zijn dan hun leeftijdgenoten.