Responsieve ontwerpoplossingen voor het curriculum van lerarenopleidingen in het hbo.

Van lerarenopleidingen wordt verwacht dat ze studenten voorbereiden op het werken in scholen. Leraren krijgen te maken met allerlei ontwikkelingen in de samenleving, zoals een veranderend perspectief op het leraarschap en complexe maatschappelijke vraagstukken (OECD, 2018). Beroepsopleidingen, waaronder lerarenopleidingen, hebben wendbare curricula nodig om te kunnen inspelen op ontwikkelingen. In onderzoeksliteratuur wordt deze wendbaarheid ‘responsiviteit’ genoemd (Hoeve et al., 2019). Een responsief curriculum wordt opgevat als een curriculum dat meebeweegt met en anticipeert op veranderingen in de samenleving, verschillende beroepscontexten en diversiteit in de studentpopulatie (Van Bemmel et al., 2021).
Het curriculum, ofwel plan voor leren (Van den Akker, 2013), van een lerarenopleiding bestaat uit een plan voor leren op school en op het werk, omdat het opleiden van leraren op de hogeschool en in de beroepspraktijk plaatsvindt (Van Velzen & Timmermans, 2014). Bij een curriculumontwerp zijn twee aspecten van belang. Ten eerste kan een curriculum vanuit verschillende perspectieven worden ontworpen, namelijk vanuit inhoudelijk (taken en inhoud), ruimtelijk (locatie), instrumenteel (hulpmiddelen), temporeel (volgorde, planning) en sociaal (actoren, rollen en groeperingsvormen) perspectief (Bouw et al., 2021). Ten tweede kent een curriculum in elkaar geneste schaalniveaus (Van den Akker, 2013), waarbij responsiviteit op elk niveau een andere betekenis heeft en ontwerpbeslissingen op het ene niveau gevolgen hebben voor het andere niveau (Bouw et al., 2021). In dit onderzoek onderscheiden we twee niveaus: het gehele curriculum of delen ervan.
De onderzoeksvraag luidt: Welke (deel)oplossingen zijn er voor het ontwerpen van een responsief curriculum voor lerarenopleidingen?
In deze multiple case study onderzoeken we hoe responsieve (deel)oplossingen in een curriculumontwerp kunnen worden vormgegeven (zie Figuur 1). Daarbij hanteren we een kijkkader met drie aspecten van responsiviteit, namelijk meebewegen met en anticiperen op veranderingen in de samenleving, verschillende beroepscontexten en diversiteit in de studentpopulatie en vijf verschillende ontwerpdimensies, namelijk de inhoudelijke, ruimtelijke, instrumentele, temporele en sociale ontwerpdimensie.

Figuur 1. Onderzoeksdesign.

Multiple case study
De caseselectie van de multiple case study (Yin, 2013) is gebaseerd op de theorie over responsiviteit en eerder onderzoek. Er worden minimaal 18 cases geselecteerd op basis van onderstaande selectiecriteria:
• Responsief: het curriculum beweegt mee met en anticipeert op 1) veranderingen in de samenleving; 2) verschillende beroepscontexten; en 3) diversiteit in de studentpopulatie.
• Context: lerarenopleidingen (primair onderwijs en voortgezet onderwijs/mbo) in het hbo;
• Curriculum niveau: gehele curriculum of delen ervan;
• Variatie: in doelgroep (voltijd/deeltijd/duaal), geografische spreiding en opleidingskarakteristieken (bekostigde en niet-bekostigde opleidingen);
• Het project wordt uitgevoerd in 2022-2023.
Per case wordt er één interview afgenomen met een sleutelfiguur (of sleutelfiguren) met voldoende overzicht over het curriculum. Daarnaast worden er documenten verzameld, zoals ontwerpdocumenten, (cursus)handleidingen en websites. Er vindt eventueel een korte site visit plaats.
Data-analyse
De data van beide studies worden geanalyseerd met behulp van een template (Brooks & King, 2012). Het template is gebaseerd op een ontwikkeld raamwerk uit een voorafgaande exploratieve studie (Van Bemmel et al., 2021) en codes die tijdens de analyse ontstaan.

Op het moment van indienen zijn er nog geen resultaten bekend.
Discussievragen
1. Met welke selectiecriteria vind ik responsieve ontwerpoplossingen?
2. Hoe kan ik de rijke variëteit aan data structureren en analyseren om er vervolgens over te rapporteren?
3. Hoe kan de kwaliteit van de casestudies worden verhoogd?

Bouw, E., Zitter, I., & de Bruijn, E. (2021). Multilevel design considerations for vocational curricula at the boundary of school and work. Journal of Curriculum Studies, 00(00), 1–19. https://doi.org/10.1080/00220272.2021.1899290
Brooks, J., & King, N. (2012). Qualitative psychology in the real world: The utility of template analysis. British Psychological Society Annual Conference.
Hoeve, A., Kuijer‐Siebelink, W., & Nieuwenhuis, L. F. M. (2019). Innovative Work‐Based Learning for Responsive Vocational Education and Training (VET): Lessons From Dutch Higher VET. In The Wiley Handbook of Vocational Education and Training (pp. 415–432). https://doi.org/10.1002/9781119098713
OECD. (2018). The Future of Education and Skills: Education 2030. In OECD. https://doi.org/10.1111/j.1440-1827.2012.02814.x
Van Bemmel, R., Zitter, I., & de Bruijn, E. (2021, juli). Het ontwerpen van een curriculum voor lerarenopleidingen in het hoger beroepsonderwijs: de betekenis van responsiviteit. Paperpresentatie tijdens de Onderwijs Research Dagen, Online.
Van den Akker, J. (2013). Curricular Development Research as a Specimen of Educational Design Research. In N. Nieveen & T. Plomp (Eds.), Educational Design Research (pp. 52–71). SLO. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-3185-5_11
Van Velzen, C., & Timmermans, M. (2014). What can we learn from the shift towards a more school centred model in Netherlands? In K. Jones & E. White (Eds.), Developing Outstanding Practice in School-based Teacher Education (pp. 56–63). Critical Publishing.
Yin, R. K. (2013). Case study research (5th ed.). Sage Publications Inc.