Javanen beschreven door E. du Perron en P.A. Toer

Abstract

Dit onderzoek is voortgevloeid uit de cursus De koloniale ervaring vanuit letterkundig en historisch perspectief en sluit aan bij onderzoeksthema 6 Koloniale herinnering. Recente dissertaties fungeerden als belangrijke aanknopingspunten, namelijk die van Boudewijn (2016) en Snelders (2018).
Twee romans uit de koloniale periode in het begin van de twintigste eeuw, waarin de auteurs E. du Perron en Pramoedya Ananta Toer hun ervaringen op Java hebben beschreven, vormden het uitgangspunt. Deze werken kunnen allebei gezien worden als een Bildungsroman.
De schrijvers waren bewonderaars van Multatuli en de centrale onderzoeksvraag luidde: 'In hoeverre speelt de visie van respectievelijk P.A. Toer en E. du Perron op Multatuli een rol in hun beeldvorming van Indonesiërs in het eerste deel van de Buru-tetralogie: Aarde der mensen. Roman en in Het land van herkomst?
Toer was de zoon van een Javaanse onderwijzer, die als bewust nationalist niet langer wilde collaboreren met de Nederlanders en hij groeide op in de sfeer van antikoloniale gezindheid en activiteiten. Du Perron was de zoon van een rijke autocratische landheer, een koloniale grootgrondbezitter in een familie die wel zéér Indisch leefde. Zijn jeugd op Midden-Java is het onderwerp van de 'Indische hoofdstukken' van zijn roman.
Het dominante eurocentrische perspectief is aan kritiek onderhevig in deze tijd van globalisering, omdat zij de legitimiteit van kolonisatie en slavernij heeft verdedigd door eenzijdige representaties van Indonesiërs voor waar aan te nemen. In Aarde der mensen stond het opkomende nationalisme centraal, beschreven vanuit oosters perspectief. De Indische hoofdstukken van Het land van herkomst gelden als autobiografisch. In beide romans werden Javanen beschreven en de zes 'Othering' strategieën van Meijer vormden de leidraad bij het bepalen of zij al dan niet stereotiep waren neergezet. De Indonesiërs uit de kring van Du Perron werden zeker niet stereotiep beschreven, opvallend is wel dat zij geen van allen uitvoeriger werden getekend dan met hun uiterlijke kenmerken en door hun handelingen. Van de koloniale visie waarin oosterlingen wezens zijn die niet reflecteren is in Aarde der mensen duidelijk afgeweken en om deze reden mag deze roman een psychologische roman genoemd worden met zelfbewuste Indonesiërs als protagonisten.
In navolging van de visie van Multatuli was Toer een strijder tegen het onrechtvaardige en het onmenselijke. Zijn perspectief was een unicum binnen de Nederlands-Indische letterkunde. Hij had zich los gemaakt van het slaafse Javaanse model en ontwikkelde zich tot een nationalist van het eerste uur, een intellectueel, voor wie de rest van zijn leven in het teken stond van zijn idealen. Du Perron had in Multatuli een lotgenoot gevonden, iemand die, net als hij, streed tegen de Hollandse kleinburgerlijke mentaliteit.
De slotzin van Max Havelaar heeft ons opnieuw bewust gemaakt van een probleem dat mondiaal nog steeds actueel is en een zwarte bladzijde vertegenwoordigde in ons koloniale verleden. De onderhavige romans hebben hieraan zeker ook hun steentje bijgedragen.

Date of Award	24 Jun 2019
Original language	Dutch
Supervisor	Lizet Duyvendak (Supervisor) & Brigitte Adriaensen (Examiner)