Voorwaarden voor effectief samenwerkend leren in het speciaal basisonderwijs: Een exploratief onderzoek.

Abstract

Aanleiding: De snel veranderende maatschappij vraagt om bepaalde communicatieve en sociale vaardigheden, de 21e-eeuwse vaardigheden, die nodig zijn om succesvol te kunnen participeren in de hedendaagse maatschappij. Deze vaardigheden kunnen ontwikkeld worden door samenwerkend leren. Samenwerkend leren lijkt daarnaast één van de beste onderwijsmethoden om leerprestaties te verhogen. Onderzoek naar effectiviteit van samenwerkend leren in het onderwijs richtte zich echter vooral op regulier basis- en voortgezet onderwijs. Het is onduidelijk of en hoe deze resultaten ook te behalen zijn in het speciaal basisonderwijs (sbo).
Doel: Doel van dit onderzoek is om na te gaan of en tot op welk ontwikkelniveau samenwerkvaardigheden trainbaar zijn bij kinderen in het sbo. Een tweede doel is het onderzoeken welke aanpassingen aan het ontwerp van samenwerkend leersituaties gemaakt kunnen worden om samenwerkend leren in te kunnen voeren in het sbo.
Methode: Een exploratief onderzoek is uitgevoerd onder leerlingen en leerkrachten in het sbo. In het kwantitatieve deel van het onderzoek is getoetst of leerlingen in het sbo (n=13) trainbaar zijn op het gebied van vaardigheden voor het samenwerkend leren. De onderzoeksgroep ontving tweemaal een training gericht op het aanleren van vier basisvaardigheden voor samenwerkend leren. Een voor- en nameting op basis van een vooraf bepaalde lijst met samenwerkvaardigheden uit de literatuur is afgenomen om de trainbaarheid van samenwerkvaardigheden te onderzoeken. De getrainde vaardigheden zijn geselecteerd op basis van de voormeting en betroffen vaardigheden die op klasniveau het laagst gescoord werden. In het kwalitatieve deel zijn leerkrachten in het sbo (n=5) door middel van semigestructureerde interviews gevraagd naar hun mening over de trainbaarheid van samenwerkvaardigheden bij kinderen in het sbo. Daarnaast zijn zij gevraagd welke aanpassingen aan het ontwerp van samenwerkend leersituaties van belang zijn om samenwerkend leren succesvol in te kunnen voeren in het sbo.
Resultaten: Er was op klasniveau sprake van een significante vooruitgang op drie van de vier getrainde basisvaardigheden (p≤0.023). Tevens waren alle participanten in de semigestructureerde interviews van mening dat leerlingen in het sbo trainbaar zijn op samenwerkvaardigheden. Volgens participanten worden verschillen tussen leerlingen in beheersing van samenwerkvaardigheden groter per ontwikkelniveau en zal niet iedere leerling in het sbo in staat zijn voortgezette en gevorderde vaardigheden te beheersen. Uit interviews volgt dat het, naast de ontwerpvoorwaarden van Kagan (1994), van belang is aandacht te hebben voor de volgende ontwerpvoorwaarden: leerkrachtsturing, structuur, complexiteit van de opdracht, groepsgrootte, tijdsduur opdracht, schoolbrede aanpak en afleiding (ruis) wegnemen. Leerkrachtsturing, structuur, groepsgrootte en tijdsduur van de opdracht werden als belangrijkste ontwerpvoorwaarden gezien.
Conclusie: Er zijn aanwijzingen dat samenwerkvaardigheden trainbaar zijn bij leerlingen in het speciaal basisonderwijs. Samenwerkvaardigheden lijken trainbaar op alle ontwikkelniveaus (basis, voortgezet en gevorderd), waarbij basisvaardigheden randvoorwaardelijk zijn in het succes van samenwerkend leren. Verondersteld wordt dat verschillen tussen leerlingen toenemen bij complexere ontwikkelniveaus. Er wordt verwacht dat niet alle leerlingen in het sbo in staat zijn de samenwerkvaardigheden op alle ontwikkelniveaus te beheersen. Leerkrachtsturing, structuur, groepsgrootte en tijdsduur van de opdracht worden gezien als belangrijkste voorwaarden voor het ontwerp van samenwerkend leersituaties om samenwerkend leren effectief in te kunnen zetten in het sbo.

Date of Award	27 Oct 2021
Original language	Dutch
Supervisor	Howard Spoelstra (Supervisor)