Wilt u dat ik u literatuur voorschrijf?

: Onderzoek naar wat artsen en patiënten (kunnen) verwachten van lezen als medicijn

Abstract

Ondanks de lange historie en kennis over de effecten van lezen wordt bibliotherapie, ofwel lezen voor de behandeling van medische klachten, weinig voorgeschreven. Deze niet-medicamenteuze behandeling zou kunnen passen in de huidige visie op gezondheidszorg. Het doel van dit onderzoek was te achterhalen wat consumenten en huisartsen weten en denken over het effect van lezen om zo de mogelijkheden en belemmeringen van bibliotherapie te verkennen. De centrale vraag hierbij was: Hoe zien huisartsen en patiënten anno 2023 de rol van lezen als medicijn bij mentale problemen, afgezet tegen de wetenschappelijke kennis over de werking van lezen en literatuur?
Er werden twee onderzoeksmethoden toegepast. Via literatuuronderzoek binnen letterkunde, medisch onderzoek en filosofie werd de historie van bibliotherapie en de wetenschappelijke kennis over bibliotherapie in kaart gebracht. Aansluitend vond er in juni en juli 2023 een veldonderzoek plaats in de vorm van twee enquêtes, waaraan 412 consumenten en 104 huisartsen deelnamen.
Uit dit onderzoek is gebleken dat bibliotherapie, ondanks de lange geschiedenis die terugvoert tot de oudheid, een vrij onbekend begrip is, bij zowel consumenten als huisartsen. De therapeutische werking van lezen, die vooral vanuit de letterkunde en filosofie wordt beschreven, is daarentegen zeer bekend. Opvallend veel respondenten zeggen zelf steun te hebben gehad van boeken, waarbij moet worden opgemerkt dat vooral veel hoger opgeleiden, waarvan bekend is dat ze meer dan gemiddeld lezen, de enquêtes invulden. Ze rapporteren, in lijn met de bestaande theorie, positieve effecten van lezen op het eigen denken en het geestelijk welzijn en in mindere mate op het inlevingsvermogen. Allerlei soorten boeken hebben volgens de deelnemers heilzaam effect, niet alleen literaire fictie zoals veelal benoemd in letterkundig onderzoek.
De huisartsen die deelnamen aan dit onderzoek blijken opvallend vaak bereid te zijn lezen voor te schrijven als therapie en verwachten dat lezen soms in plaats kan komen van medicatie. En ook de consumenten staan welwillend tegenover boeken op recept. Dit voornamelijk bij stress, somberheid, angst- en paniekstoornissen, depressie, rouw en eenzaamheid.
Het ontbreken of niet op de hoogte zijn van overtuigend wetenschappelijk bewijs is een belangrijke belemmering om meer met bibliotherapie te doen, net als ongeletterdheid en het risico op interpretatieverschillen van verhalen, waardoor lezen averechts zou kunnen werken.
De conclusie van het onderzoek is dat het merendeel van de huisartsen en consumenten de vanuit de theorie bekende effecten van lezen bevestigt en op basis daarvan een rol ziet voor bibliotherapie. Het antwoord op de vraag in de titel van dit onderzoek ‘Wilt u dat ik u literatuur voorschrijf? is dan ook voornamelijk ‘ja’. Bibliotherapie wordt vooral kansrijk geacht als aanvullende behandeling en als vorm van preventie. Meer onderzoeksbewijs voor de werkzaamheid in specifieke situaties is echter nodig om lezen met therapeutisch doel een voornamere plaats te kunnen geven in de gezondheidszorg. Huisartsen en bibliotheken kunnen hierop vooruitlopend al wel aan de slag met diverse aanbevelingen uit dit onderzoek om de therapeutische voordelen van lezen verder te verkennen en te benutten.

Date of Award	6 Feb 2024
Original language	Dutch
Awarding Institution	Department of Health and Culture
Supervisor	Marjolein van Herten (Supervisor) & Marieke Winkler (Supervisor)